Barbaros
Şansal var idi, bir selfi video elədi, tutuldu. O zaman ağlıma gəlmişdi ki, belə
bədbəxt ölkələrdən insanların getməsi təkcə beyinlərin getməsi deyil. Həmin
video mübahisəli ola bilər, amma mənə çox pis təsir elədi, sarsıldım. “Bokunda
boğul, Türkiye” ifadəsində Türkiyəyə sevgisi, yanğısı, Türkiyənin Türkiyə
olmasına çəkilən əziyyətə təəssüflənmə sezilir. Adam ölkədən çıxıb bunu
demişdi, sonra qaytardılar, linç elədilər.
Tanıdığım
gənclərin azı yarısından çoxu ciddi surətdə xaricə getməklə məşğuldur – ya
oxumağa, ya mühacirətə, ya işləməyə. Hər necəsə - hər kəs qaçır ölkədən. Təbii
prosesdir. Ölkə ən çox gənclər üçün yaşanılmaz hala gəlib. İnsan hüquq və
azadlıqları o dərəcədə məhdudlaşdırılıb ki, insanların, xüsusən də, enerji ilə
aşıb-daşan gənclərin özünü ifadə etməsi üçün ən adi akademik, yaradıcı, sosial
mühit yox səviyyəsindədir.
Bu proses
adətən “beyin axını” adlandırılır. Çox ağrılı prosesdir. Bir çox ölkələrdə də
baş verib. Siyasi və iqtisadi cəhətdən inkişaf edə bilməyən üçüncü dünya dövlətləri
mütəmadi olaraq, beyinlərini inkişaf etmiş Qərb ölkələrinə ötürürlər. Bunun qarşısını
qismən də olsa, almaq bəzi ölkələrdə mümkün olub. Belə ki, ölkədə rejim dəyişilib,
demokratiya qurulub, insanlara imkanlarını realizə etməsi üçün nisbətən bərabər
şərait yaradılıb, nəticədə insanlar ideyalarını öz ölkələrində və öz ölkələri
üçün tətbiq ediblər.
Adamların
ideyalarını, enerjilərini öz ölkələri üçün xərcləməsinin 3 motivi olur adətən:
-
- Xaricə getmək və orada hər şeyi
sıfırdan qurmaq çətindir. Şərait varsa, ən yaxşısı öz ölkəndir.
- - Öz ölkəndə daha çox pul qazanmaq
imkanı.
- - Öz ölkənə olan sevgi.
İlk ikisi
praqmatik mövqedir və hər kəs belə düşünməkdə haqlıdır. Sonuncu isə idealist
mövqedir və hər kəs belə düşünmür. Sonuncu motivə malik insanların ölkədən
çıxması yalnız “beyin köçü” deyil, həm də “vicdan köçü”dür.
Öz ölkəmizin
nümunəsindən götürə bilərik. Əlbəttə, “beyin köçü” daha geniş miqyasdadır,
onsuz da “vicdan köçü” də “beyin köçü”nün tərkib hissəsidir. Amma ən azı mənim,
yaxınlarımın tanıdığımız xeyli insan var ki, vətənlərini sevirlər, bu ölkənin
inkişafı üçün təmənnasız çox şey edə bilərlər, necə ki, ediblər də. Hər kəs
kütlə olmağın rahatlığı ilə azadlığını qurban verib susanda onlar özlərindən
yüz dəfələrlə çox kütlənin əvəzinə danışıblar, yazıblar, tutulublar, işgəncə
görüblər, təşkilat qurublar, mitinqlərə çıxıblar, dərd çəkiblər...
Həmişə də
dözüblər ölkədə. Ən sona qədər dayanan onlardır. Çünki onlarda yuxarıda
sadaladığım 3 motivdən ən sonuncusu var. Digər 2 motivlə hərəkət edən adamlar
üçün qərar vermək o qədər də çətin deyil, çünki qərarı riyazi olaraq, hesablaya
bilirlər. “Bakıda filan qədər maaş alıram, filan qədər rüşvət verirəm,
Amerikada filan qədər qazanacam, rüşvət verməyəcəm. Vəssalam, yol pulu,
viza-filan. Gedirik”. Amma sonuncu motivə malik insanlarda belə deyil. Onlar hesablamanı
ən sonuncu edirlər. Çünki riyazi ifadə oluna bilməyən bir baryer var ki, onu keçmək
zülmdür. Vicdanı başa salmaq olmur. İnanıram ki, yüzlərlə vicdanlı insan
saatlarla öz-özü və ya həyat yoldaşı ilə oturub söhbət edib bu baryeri getməyə
razı salmaq üçün.
Hesablamalar
isə asan məsələdir. Bu adamlar uğurlu insanlardır. Azərbaycan kimi biznes
mühiti bərbad olan ölkədə ayaqda durub yaşaya biliblərsə, əksəriyyəti
demokratik mühitdə rahatlıqla yaşayarlar (əgər çalışsalar, əlbəttə). Digər
insanlar heablamaları çox ciddiyətlə, ən məsuliyyətli iş kimi edirlər. Həmişə
fikir vermişəm ki, ciddi məsələlərlə məşğul olmağa cəsarəti çatmayan insanlar
az əhəmiyyətli məsələləri süni surətdə ciddiləşdirirlər. İnanmırsınız, yekə-yekə
kişilərin söhbətlərinə qulaq asın, nə qədər mənasız, gündəlik məsələlər
haqqında necə ciddi danışırlar. Belə adamlar bir az ciddi, təhlükəli
situasiyalarda özlərini itirirlər. Ona görə də insanların əksəriyyəti hərbidə,
müharibədə, həbsdə ən əclaf hərəkətləri edə bilirlər. Çünki çətin vəziyyətdə
özlərini necə aparacaqlarını bilmirlər.
Vicdanlı
insanlar isə problemlərin üzərinə gedirlər və hədəfi görürlər. Hədəf idarə edənlərdir.
Bunu hər kəs bilir, amma cəsarət hər kəsdə eyni səviyyədə olmur. Cəsarətsiz, hətta
şərəfsiz, əclaf, amma savadlı, ölkə üçün çox lazımlı adamlar var. Onlar üçün
kimə işləməyin fərqi yoxdur. İŞİD-in videolarına baxanda görünür ki, onları peşəkar
mütəxəssislər hazırlayıb. Yaxud Şimali Koreyanın hakerləri dünyada məşhurdur. Mənəvi
dəyərlərin onlar üçün o qədər də əhəmiyyət kəsb eləmədiyi, kəsb eləsə də,
qorxusundan daha çox pul verənə işləmək variantını seçən adamlar bizdə də xeyli
var. Dövlət idarələrində də işləyirlər, xaricdə oxuyub, gəliblər, lazımlı mütəxəssislərdir.
Rejim dəyişəndən sonra da onlar lazım olacaqlar. Amma belələrini qazanmaq heç
olmasa, çoxlu pul xərcləyərək mümkün olur.
Vicdanlı
insanları isə qazanmaq çox çətindir. Onları yetişdirən bir aparat yoxdur. Yaxşı
tərbiyədən tutmuş, təsadüfi uğurlu sosial mühitə və ya genetik səbəblərə qədər
müxtəlif amillər onların yetişməsində rol oynaya bilər – dəqiq bilmirəm. Amma
onların yetişməsinin savadlı əclaflardan və ya savadlı qorxaqlardan daha çətin
olmasını dəqiq bilirəm. Vicdanlı insanlara savad verib onları savadlı etmək
olar, amma vicdansız savadlı insana vicdan vermək olmur.
İndi
vicdanlı və savadlı insanlar da ölkədən gedirlər. Tarixi faciəmizi yaşayırıq.
“Beyin köçü” ağıllı başları, “Vicdan köçü” isə həm ağıllı başları, həm də bu
ölkə üçün döyünən böyük ürəkləri götürüb aparır. Vicdanını itirmiş ölkələr isə
həqiqətən də, “poxunda boğulanlar”dır.
Comments
Post a Comment